Activistes, polítics i mitjans de comunicació: les relacions de l’extrema dreta amb l’esfera mediàtica
Resum
Aquest article analitza com els actors institucionals i no institucionals de l’extrema dreta brasilera es relacionen amb la pràctica periodística i les organitzacions mediàtiques. Els conflictes amb els grups mediàtics s’han estudiat, la majoria, a partir del comportament de polítics i partits. No obstant això, l’extrema dreta és un grup polític divers quant a composició i les xarxes socials permeten que diverses veus influeixin en l’esfera pública digital. En aquest sentit, el present article compara les manifestacions a Twitter (actualment, X) considerant l’origen dels actors —institucional i no institucional— com la variable independent. Es van analitzar 4.888 tuits que feien referència als mitjans de comunicació en el període de 2019 a 2022, a partir de les característiques del tipus de periodisme utilitzat per aquests agents, per identificar si va haver-hi atacs i crítiques, i es van comparar les dades entre els subgrups de l’extrema dreta. Les dades van confirmar que la institucionalització marca una diferència en el comportament dels grups. Els actors no institucionals ataquen més la premsa i utilitzen més els mitjans hiperpartidistes com a font, mentre que els agents de l’Estat utilitzen la comunicació governamental en els seus discursos.
Paraules clau
periodisme, extrema dreta, mitjans tradicionals, mitjans hiperpartidistesReferències
ALBUQUERQUE, A. (2022). A modernização autoritária do jornalismo no Brasil (1950-2020). Curitiba: Appris Editora.
ARAÚJO, B. y GUAZINA, L. (2024). «Jair Bolsonaro’s populist communication on Brazilian television: An analysis of television newscasts on Globo and Record during the COVID-19 pandemic». International Journal of Communication, 18. Recuperado de https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/20452
ATTON, C. (2002). «News cultures and new social movements: Radical journalism and the mainstream media». Journalism Studies, 3(4), 491-505. https://doi.org/10.1080/1461670022000019209 DOI: https://doi.org/10.1080/1461670022000019209
BENNETT, W. L. y LIVINGSTON, S. (2020). The disinformation age: Politics, technology, and disruptive communication in the United States. Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108914628
BHAT, P. y CHADHA, K. (2020). «Anti-media populism: Expressions of media distrust by right-wing media in India». Journal of International and Intercultural Communication, 13(2), 166-182. https://doi.org/10.1080/17513057.2020.1739320 DOI: https://doi.org/10.1080/17513057.2020.1739320
BOULIANNE, S.; ATKINSON, L. y TOUPIN, M. (2022). «Social Media, Political Communication, and Extremism: The Impact of Digital Platforms on Radicalization». Communication Research, 49(1), 54-75.
BRUNS, A.; HIGHFIELD, T. y HARRINGTON, S. (2021). «The Role of Social Media in Political Communication and the Radicalization of Extremist Ideologies». Journal of Political Communication, 38(2), 129-147.
CARLSON, M.; ROBINSON, S. y LEWIS, S. C. (2021). «Digital press criticism: The symbolic dimensions of Donald Trump’s assault on U.S. journalists as the “enemy of the people”». Digital Journalism, 9(6), 737-754. https://doi.org/10.1080/21670811.2020.1836981 DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2020.1836981
CESARINO, L. (2022). «Bolsonarismo sem Bolsonaro?: Públicos antiestruturais na nova fronteira cibernética». Revista do Instituto de Estudos Brasileiros, 82, 162-188. https://doi.org/10.11606/issn.2316-901X.v1i82p162-188 DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2316-901X.v1i82p162-188
CHADWICK, A. (2017). The hybrid media system: Politics and power. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oso/9780190696726.001.0001 DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780190696726.001.0001
CHAGAS, L. y CRUZ, M. C. da (2022). «Rádio que virou partido: Jornalismo declaratório e passividade na cobertura eleitoral do Jornal da Manhã da Jovem Pan». Radiofonias, 13(2), 33-52. https://doi.org/10.63234/radiofonias.v13i2.5724 DOI: https://doi.org/10.63234/radiofonias.v13i2.5724
CHAGAS, V. y DA-COSTA, G. (2023). «WhatsApp and transparency: An analysis on the effects of digital platforms’ opacity in political communication research agendas in Brazil». Profesional de la Información, 32(2), 1-14. https://doi.org/10.3145/epi.2023.mar.23 DOI: https://doi.org/10.3145/epi.2023.mar.23
CHERUIYOT, D. (2024). «Comparing risks to journalism: Media criticism in the digital hate». Digital Journalism, 12(3), 294-313. https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2030243 DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2030243
DOURADO, T. (2023). «Who posts fake news?: Authentic and inauthentic spreaders of fabricated news on Facebook and Twitter». Journalism Practice, 17(10), 2103-2122. https://doi.org/10.1080/17512786.2023.2176352 DOI: https://doi.org/10.1080/17512786.2023.2176352
EGELHOFER, J. L.; AALDERING, L. y LECHELER, S. (2021). «Delegitimizing the media?: Analyzing politicians’ media criticism on social media». Journal of Language and Politics, 20(5), 653-675. https://doi.org/10.1075/jlp.20081.ege DOI: https://doi.org/10.1075/jlp.20081.ege
FERNANDES, C. M. et al. (2021). «Press X Government: The populist rhetoric of the covid-19 pandemic on the social network Twitter». Brazilian Journalism Research, 17(3), 562-595. https://doi.org/10.25200/BJR.v17n3.2021.1416 DOI: https://doi.org/10.25200/BJR.v17n3.2021.1416
FIGENSCHOU, T. U. e IHLEBÆK, K. A. (2019). «Media criticism from the far-right: Attacking from many angles». Journalism Practice, 13(8), 901-905. https://doi.org/10.1080/17512786.2019.1647112 DOI: https://doi.org/10.1080/17512786.2019.1647112
FREELON, D.; MARWICK, A. y KREISS, D. (2020). «False equivalencies: Online activism from left to right». Science, 369(6508), 1197-1201. https://doi.org/10.1126/science.abb2428 DOI: https://doi.org/10.1126/science.abb2428
GOMES, W. y DOURADO, T. (2019). «Fake news, um fenômeno de comunicação política entre jornalismo, política e democracia». Estudos em Jornalismo e Mídia, 16(2), 33-50. https://doi.org/10.5007/1984-6924.2019v16n2p33
GOUVÊA, C. B. y BRANCO, P. H. (2022). Populist Governance in Brazil. Nueva York: Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-85022-7 DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-85022-7
HALLER, A. y HOLT, K. (2019). «Paradoxical populism: How PEGIDA relates to mainstream and alternative media. Information». Communication & Society, 22(12), 1665-1680. https://doi.org/10.1080/1369118X.2018.1449882 DOI: https://doi.org/10.1080/1369118X.2018.1449882
LOWNDES, V. y ROBERTS, M. (eds.) (2013). Why institutions matter: The New Institutionalism in Political Science. Londres: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-137-32913-4_2
MARQUES, F. P. J. (2023). «Populism and critical incidents in journalism: Has Bolsonaro disrupted the mainstream press in Brazil?». The International Journal of Press/Politics, 29(4), 825-846. https://doi.org/10.1177/19401612231153110 DOI: https://doi.org/10.1177/19401612231153110
MARIANO, R. y GERARDI, D. A. (2019). «Eleições presidenciais na América Latina em 2018 e ativismo político de evangélicos conservadores». Revista USP, 120, 61-76. https://doi.org/10.11606/issn.2316-9036.v0i120p61-76 DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2316-9036.v0i120p61-76
MASSUCHIN, M. G.; ORSO, M.; MOURA, J. F. de y SALEH, D. M. (2022). «“Trash!”, “Leftist!”, “Scumbag!”, “#Fakenews”, but not so much: Attacks and criticism towards media institutions and strategic use of journalism by online far-right activism in Brazil». Brazilian Journalism Research, 18(3), 492-523. https://doi.org/10.25200/BJR.v18n3.2022.1533 DOI: https://doi.org/10.25200/BJR.v18n3.2022.1533
MAZZOLENI, G. y BRACCIALE, R. (2018). «Socially mediated populism: The communicative strategies of political leaders on Facebook». Palgrave Communications, 4(1). https://doi.org/10.1057/s41599-018-0104-x DOI: https://doi.org/10.1057/s41599-018-0104-x
MUDDE, C. (2019). The far right today. Cambridge: Polity Press.
NICOLETTI, J. y FLORES, A. M. (2022). «Violence against journalists on Jair Bolsonaro’s YouTube channel: Analysis of the first 100 days of the Covid-19 pandemic in Brazil». Brazilian Journalism Research, 18, 4-35. https://doi.org/10.25200/BJR.v18n1.2022.1438 DOI: https://doi.org/10.25200/BJR.v18n1.2022.1438
OLIVEIRA, B. S. de y MAIA, R. C. M. (2020). «Redes bolsonaristas: O ataque ao politicamente correto e conexões com o populismo autoritário». Confluências, 22(3), 83-114.
OLIVEIRA, T.; QUINAN, R.; GAGLIARDI, J. y ALBUQUERQUE, A. de (2021). «“It’s just a little flu”: Covid, institutional crisis and information wars in Brazilian journalism–the Folha de São Paulo newspaper». En: Power, Media and the Covid-19 Pandemic. Londres: Routledge, 175-190. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003147299-12
PALAU-SAMPIO, D. (2023). «Pseudo-media disinformation patterns: Polarised discourse, clickbait and twisted journalistic mimicry». Journalism Practice, 17(10), 2140-2158. https://doi.org/10.1080/17512786.2022.2126992 DOI: https://doi.org/10.1080/17512786.2022.2126992
PETTERS, B. G. (2019). Institutional theory in political science: The new institutionalism. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
PIAIA, V. y ALVES, M. (2020). «Abrindo a caixa preta: Análise exploratória da rede bolsonarista no WhatsApp». Intercom: Revista Brasileira de Ciências da Comunicação, 43(3), 135-154. http://dx.doi.org/10.1590/1809-5844202037 DOI: https://doi.org/10.1590/1809-5844202037
RECUERO, R. y SOARES, F. B. (2022). «#VACHINA: How politicians help to spread disinformation about Covid-19 vaccines». Journal of Digital Social Research, 4(1), 73-97. https://doi.org/10.33621/jdsr.v4i1.112 DOI: https://doi.org/10.33621/jdsr.v4i1.112
RENNÓ, L. (2022). «Bolsonarismo e as eleições de 2022». Estudos Avançados, 36(106), 147-163. https://doi.org/10.1590/s0103-4014.2022.36106.009 DOI: https://doi.org/10.1590/s0103-4014.2022.36106.009
ROBERTS, J. y WAHL-JORGENSEN, K. (2020). «Breitbart’s attacks on mainstream media: Victories, victimhood, and vilification». En: BOLER, M. y DAVIS, E. (eds.). Affective politics of digital media: Propaganda by other means. Londres: Routledge, 170-185. https://doi.org/10.4324/9781003052272 DOI: https://doi.org/10.4324/9781003052272-8
SANTOS, M. A. D. y ALBUQUERQUE, A. D. (2024). «Classificação ideológica de fontes informacionais: O paralelismo político na análise da atenção midiática multipartidária no Brasil». Opinião Pública, 30, e3016. https://doi.org/10.1590/1807-019120243016 DOI: https://doi.org/10.1590/1807-019120243016
SANTOS, N. (2021). «Fontes de informação nas redes pró e contra o discurso de Bolsonaro sobre o Coronavírus». E-Compós, 24, 4-19. https://doi.org/10.30962/ec.2210 DOI: https://doi.org/10.30962/ec.2210
STRÖMBÄCK, J. (2023). «Political alternative media as a democratic challenge». Digital Journalism, 11(5), 880-887. https://doi.org/10.1080/21670811.2023.2178947 DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2023.2178947
TATAGIBA, L. y GALVÃO, A. (2019). «Os protestos no Brasil em tempos de crise (2011-2016)». Opinião Pública, 25(1), 63-96. https://doi.org/10.1590/1807-0191201925163 DOI: https://doi.org/10.1590/1807-0191201925163
TAVARES, C. Q. (2020). «Do jornalismo informativo ao de posição: A “guinada à direita” do jornal Gazeta do Povo». Mídia e Cotidiano, 14(3), 118-136. DOI: https://doi.org/10.22409/rmc.v14i3.43340
WAISBORD, S. (2020). «Mob Censorship: Online Harassment of US Journalists in Times of Digital Hate and Populism». Digital Journalism, 8(8), 1030-1046. https://doi.org/10.1080/21670811.2020.1818111 DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2020.1818111
WAISBORD, S. (2022). «Alternative media/journalism and the communicative politics of contestation». Digital Journalism, 10(8), 1432-1440. https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2130385 DOI: https://doi.org/10.1080/21670811.2022.2130385
YANG, G. (2016). «Activism». En: PETERS, B. (ed.). Digital Keywords: A Vocabulary of Information Society and Culture. Princeton, NJ; Oxford: Princeton University Press, 1-17. https://doi.org/10.2307/j.ctvct0023.5 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvct0023.5
Publicades
Com citar
Descàrregues
Drets d'autor (c) 2025 Michele Goulart Massuchin, Maíra Orso, Bruno Bernardo de Araújo

Aquesta obra està sota una llicència internacional Creative Commons Reconeixement 4.0.