El llapis com a arma: la resposta de l’humor gràfic a l’atemptat terrorista contra «Charlie Hebdo»

Autors/ores

  • Israel V. Márquez Universidad Complutense de Madrid

Resum

Aquest article analitza la resposta de l’humor gràfic a l’atemptat terrorista del 7 de gener de 2015 contra les oficines del setmanari satíric francès Charlie Hebdo. En concret, l’article fa una anàlisi semiòtica d’un seguit de peces relacionades amb aquest succés que han estat recopilades a través d’internet. Els textos visuals i verbovisuals analitzats evidencien la condemna de l’atac terrorista i la defensa de la llibertat d’expressió, representada en la majoria de casos per la imatge del llapis com a eina de lluita contra el terrorisme i símbol dels valors democràtics.

Paraules clau

humor gràfic, semiòtica, metàfora, periodisme, democràcia

Referències

ABRIL, G. (2008). Análisis crítico de textos visuales. Mirar lo que nos mira. Madrid: Síntesis.

AL NASHMI, E. (2018). «From selfies to media events: How Instagram users interrupted their routines after the Charlie Hebdo shootings». Digital Journalism, 6 (1), 98-117. https://doi.org/10.1080/21670811.2017.1306787

ÁLVAREZ JUNCO, M. (2016). El humor gráfico y su mecanismo transgresor. Madrid: A. Machado Libros.

BARTHES, R. (1986). Lo obvio y lo obtuso: Imágenes, gestos, voces. Barcelona: Paidós.

BEZANSON, M. E. (2017). «Political cartoons as epideictic: Rhetorical analysis of two of the Charlie Hebdo political cartoons». First Amendment Studies, 51 (1), 1-13. https://doi.org/10.1080/21689725.2017.1301264

BOCZKOWSKI, P. J. (2006). Digitalizar las noticias: Innovación en los diarios online. Buenos Aires: Manantial.

BOUKO, C.; CALABRESE, L. y DE CLERCQ, O. (2016). «Cartoons as interdiscourse: A quali-quantitative analysis of social representations based on collective imagination in cartoons produced after the Charlie Hebdo attack». Discourse, Context & Media, 15, 24-33. https://doi.org/10.1016/j.dcm.2016.12.001

CULLER, J. (2000). Breve introducción a la teoría literaria. Barcelona: Crítica.

DOMÍNGUEZ, M. (2015). «On the Origin of Metaphors». Metaphor and Symbol, 30 (3), 240-255. https://doi.org/10.1080/10926488.2015.1049858

EKO, L. y HELLMUELLER, L. (2018). «To republish or not to republish: The “Je Suis Charlie” Mohammed cartoon and journalistic paradigms in a global context». International Communication Gazette, 80 (3), 207-229. https://doi.org/10.1177/1748048517727220

GASCA, L. y GUBERN, R. (1991). El discurso del cómic. Madrid: Cátedra.

GIAXOGLOU, K. (2018). «#JeSuisCharlie?: Hashtags as narrative resources in contexts of ecstatic sharing». Discourse, Context & Media, 22, 13-20. https://doi.org/10.1016/j.dcm.2017.07.006

GÓMEZ-DOMÍNGUEZ, P.; CANDELARIA RIVERA, G.; PÉREZ LATORRE, O. y GÓMEZ-PUERTAS, L. (2017). «Las narrativas del ataque contra Charlie Hebdo: Un estudio de la cobertura periodística internacional». Estudios sobre el Mensaje Periodístico, 23 (1), 417-436. https://doi.org/10.5209/ESMP.55605

GREIMAS, A. J. (1976). Maupassant: La sémiotique du texte: exercises pratiques. París: Seuil.

GUSTAFSON, K. L. y KENIX, L. J. (2017). «Visually Framing Press Freedom and Responsibility of a Massacre: Photographic and Graphic Images in Charlie Hebdo’s Newspaper Front Pages around the World». Visual Communication Quarterly, 23 (3), 147-160. https://doi.org/10.1080/15551393.2016.1190623

JENKINS, J. y TANDOC, E. C. (2019). «Journalism under attack: The Charlie Hebdo covers and reconsiderations of journalistic norms». Journalism, 20 (9), 1165-1182. https://doi.org/10.1177/1464884917724597

LAKOFF, G. (2007). No pienses en un elefante: Lenguaje y debate político. Madrid: Editorial Complutense.

LAKOFF, G. y JOHNSON, M. (1995). Metáforas de la vida cotidiana. Madrid: Cátedra.

LEONE, M. (2015). «To be or not to be Charlie Hebdo: Ritual patterns of opinion formation in the social networks». Social Semiotics, 25 (5), 656-680. https://doi.org/10.1080/10350330.2015.1080038

JOHANSSON, M. y LAIPPALA, V. (2020). «Affectivity in the #jesuisCharlie Twitter discusión». Pragmatics, 30 (2), 179-200. https://doi.org/10.1075/prag.18066.joh

LOZANO, J.; PEÑA-MARÍN, C. y ABRIL, G. (1982). Análisis del discurso: Hacia una semiótica de la interacción textual. Madrid: Cátedra.

MAGARIÑOS DE MORENTÍN, J. A. (2008). La semiótica de los bordes: Apuntes de metodología semiótica. Córdoba: Comunicarte.

MITCHELL, W. J. T. (1994). Picture Theory: Essays on Verbal and Visual Representation. Chicago: University of Chicago Press.

NIEMEYER, K. (2019). «The front page as a time freezer: An analysis of the international newspaper coverage after the Charlie Hebdo attacks». Media, War & Conflict, 12 (2), 187-201. https://doi.org/10.1177/1750635219839378

ORTEGA Y GASSET, J. (1957). Obras Completas. Vol. 2. Madrid: Revista de Occidente.

PAYNE, R. (2018). «“Je suis Charlie”: Viral circulation and the ambivalence of affective citizenship». International Journal of Cultural Studies, 21 (3), 277-292. https://doi.org/10.1177/1367877916675193

PEÑAMARÍN, C. (1996). «El humor gráfico y la metáfora polémica». La Balsa de La Medusa, 38-39, 107-132.

PEÑAMARÍN, C. (1997). «La imagen dice no: Metáfora e índice en el lenguaje del humor gráfico». La Balsa de la Medusa, 41-42, 91-128.

PETROF, S. (2015). «The dialectics of media representation: “Je Suis Charlie” as fetishization of an image». ESSACHESS: Journal for Communication Studies, 8 (2), 207-225.

ROSE, G. (2001). Visual Methodologies: An Introduction to the Interpretation of Visual Materials. Londres: Sage.

SOUSA SANTOS, B. de (2015). «Charlie Hebdo: una reflexión difícil». Público. Recuperado de https://blogs.publico.es/espejos-extranos/2015/01/13/charlie-hebdo-una-reflexion-dificil/ [Fecha de consulta: 01/10/2019].

WOLSKA-ZOGATA, I. (2015). «The Story of Charlie Hebdo: An Analysis of European and American Newspapers». Mediterranean Journal of Social Sciences, 6 (2), 353-362. https://doi.org/10.5901/mjss.2015.v6n2s5p353

Biografia de l'autor/a

Israel V. Márquez, Universidad Complutense de Madrid

Israel Márquez es Doctor Europeo en Ciencias de la Información por la Universidad Complutense de Madrid (Premio Extraordinario de Doctorado Curso 2012/2013) y Máster en Sociedad de la Información y el Conocimiento por la Universitat Oberta de Catalunya (UOC). Ha sido investigador visitante en la School of Literature, Communication and Culture del Georgia Institute of Technology (Atlanta, EE. UU), en la IT University of Copenhagen (Dinamarca), en el Center for Internet Studies and Digital Life de la Universidad de Navarra (España), y en el Centre for Research and Studies in Sociology del Instituto Universitario de Lisboa (Portugal). Ha publicado diversos artículos sobre cultura digital y nuevos medios en revistas indexadas y volúmenes colectivos y ha participado en numerosos congresos nacionales e internacionales.

En la actualidad es Profesor Ayudante Doctor en el Departamento de Periodismo y Nuevos Medios de la Universidad Complutense de Madrid y miembro del grupo de investigación Semiótica, Comunicación y Cultura. 

Publicades

22-12-2021

Com citar

V. Márquez, I. (2021). El llapis com a arma: la resposta de l’humor gràfic a l’atemptat terrorista contra «Charlie Hebdo». Anàlisi, 65, 137–154. https://doi.org/10.5565/rev/analisi.3302

Descàrregues

Les dades de descàrrega encara no estan disponibles.